Concepten

Etnografische natuur is de natuur die mensen gebruiken en beleven en door etnografisch veldonderzoek en/of de bestudering van etnografieën onthuld kan worden.

Een etnografie beschrijft de leefwereld van een gemeenschap, samenleving of bevolkingsgroep. Een etnografie is gebaseerd op veldwerk onder deze groep en heeft een wetenschappelijk, meestal antropologisch kader waarin de vraagstelling, analyse of interpretatie en onderzoeksmethode geformuleerd en verantwoord worden.

In de meest algemene zin is natuur een traditie van samenleven: een door herhaalde interacties ontstane verbondenheid. Menselijke intenties, handelswijzen of het resultaat daarvan zijn niet per definitie onnatuurlijk. Wel zijn mensen vaak verantwoordelijk voor het vervangen van oude, complexe samenlevingen voor hele prille, bijvoorbeeld wanneer een regenwoud plaats maakt voor een soja-akker.

De oudste en meest complexe traditie van samenleven is uiteraard het universum. Omdat het zinloos is om te stellen dat alles natuur is, is deze definitie alleen nuttig om onderscheid te kunnen maken tussen afgebakende delen, zoals tussen een woud en een akker.

De afbakening van natuurwetenschappelijke natuur van het subjectieve en/of culturele domein vormt een fundament van het moderne denken. Natuurwetenschappelijke natuur is een representatie van objecten, krachten of plaatsen in tekst, grafieken of afbeeldingen, die door nauwe criteria van herhaalbaarheid en overdraagbaarheid gestandaardiseerd is. Het is, kort gezegd, de natuur uit veldgidsen en bètadisciplines: organismen, natuurwetten, geologische formaties, weersverschijnselen, habitattypen, etc.

De standaardisatie maakt natuurwetenschappelijke natuur een uitstekend uitgangspunt van onderzoek omdat ze de opdrachtgever, onderzoeker en gebruiker een gemeenschappelijk kader en begrippenapparaat biedt. Natuurwetenschappelijke natuur wordt hier dus niet gebruikt als een waarborg voor 'de werkelijkheid', het is simpelweg de meest werkbare manier om de wereld te representeren ten overstaan van mensen die je niet goed kent.

Andere afbakeningen en representaties van natuur worden belangrijker naar mate we meer inzicht in de leefwereld van mensen willen krijgen. Deze zijn samen te vatten als specifieke representaties van natuur en hebben betrekking op groepspecifieke aspecten zoals taal, classificaties, kunst en kosmologie.

Zowel de onderlinge verschillen als de overkomsten met natuurwetenschappelijke natuur kunnen heel groot zijn. Het gaat daarom niet om een inhoudelijk contrast maar om de positie in het onderzoek: specifieke representaties zijn belangrijk vanwege hun betekenis in leefwereld van de onderzoeksgroep, natuurwetenschappelijke representaties vanwege hun communicatieve waarde in de onderzoeksrapportage.

Tenslotte kan de beleefde natuur onderscheiden worden van de gerepresenteerde natuur. De beleefde natuur is de natuur in de wereld van mensen, de wereld waarin ze -in fenomenologische zin- zijn ondergedompeld. Op dit niveau zijn representaties van de wereld een deel van die wereld. Beleefde natuur kan daarom niet als representatie overgedragen worden, ze moet nabeleefd worden. Het sturen van aandacht, en niet het zo correct mogelijk representeren, is dan de belangrijkste functie van de onderzoeksresultaten.

De aandacht die informanten voor hun omgeving hebben, "waar letten ze op?", vormt de focus van onderzoek naar beleefde natuur. Natuur kan hierbij gezien worden als een tekenstelsel, een eindeloos netwerk van verwijzingen en aanwijzingen, dat verschijnt en verdwijnt met het afstemmen van handelen en de fenomenen die door het handelen aan de omgeving ontlokt worden. Het onderzoek inventariseert daarbij de fenomenen die in dat afstemmen een belangrijke (en verbaliseerbare) rol spelen.

home